ZEKİCE HATALAR, BİLİMSEL KAZALAR

Bilimsel kazaların, yaşam kurtaran ilaçlar ve bazı popüler atıştırmalıklar da dahil olmak üzere birçok büyük keşfe nasıl yol açtığını öğrenmek ister misiniz? Hadi hep birlikte bu keşiflerin neler olduğuna bakalım. Öncelikle şunu sormak istiyorum, hiç hata yaptınız mı? Bu da soru mu, tabi ki dediğinizi duyar gibiyim.

Yaptığımız hatalar moralimizi bozar, kendimizi kötü hissetmemize neden olur ama herkes hata yapar. Tüm bilim insanları, kendilerinden en emin oldukları anlarda bile hata yapmışlardır. Gerçek şu ki bilim her zaman hatalara açıktır. Ekipmanlar bozulabilir, tahminler boşa çıkabilir, deneyler beklentileri karşılamayan sonuçlar verebilir... Aslında bu hatalar kötü olarak görünseler bile bilimi asıl heyecan verici hale getiren unsurlar bunlardır. Çünkü bu hataların sonuçları daha önce hiç düşünülmemiş olasılıkların var olabileceğini bizlere gösterir. Dünyanın en faydalı aletlerinden bazıları, her gün binlerce insanın hayatını kurtaran ilaçların bazıları kaza eseri ortaya çıkmıştır. Bu yazımda bu tür şanslı hataların en ilginç örneklerinden birkaçına değineceğim.

Mesela Amerikalı mühendis Percy Spencer’ın yaptığı hata: Spencer 1940’larda bir elektronik fabrikasında çalışıyordu. Radar magnetron adı verilen, çevresi elektrik ve mıknatıslarla sarılı metal bir tüp olan, ürettiği elektromanyetik ışın demetleri bir geminin çevresindeki araçları tespit etmesine imkan veren bir cihazla çalışırken kazayla müthiş bir şey keşfetti. Spencer’ın keşfettiği bu şey mikrodalga fırınıydı.

Percey Spencer, aleti çalıştırırken farkında olmadan cebine doğru tutmuştu ve bir süre sonra cebinde bulunan çikolatanın erimiş olduğunu fark etti. Bu durum karşısında Spencer oldukça şaşırmıştı ancak meraklanmıştı da. Bu aletle başka şeyleri de eritip eritemeyeceğini merak etmiş ve yumurta üzerinde de test etmişti. Tüpün önüne bir yumurta koydu, ardından yumurtanın saniyeler içerisinde patlayışına şahit oldu. Aletten gelen enerjinin yiyecekleri hızla pişirebildiğini anladığında radyasyonu içeride tutacak metal bir kutu tasarladı, denemelerine de devam etti. Yani göründüğü üzere basit bir çikolatanın yanlışlıkla erimesi, hemen hemen herkesin evinde bulunan ve pek çok açıdan kolaylık sağlayan mikrodalga fırınının icadına yol açtı.

Vereceğim diğer bir örnek ise, özellikle biz öğrencilerin çokça kullandığı bir icat. Bu icadın serüveni 1968 yılında Spencer Silver isimli bir mucidin dünyanın en yapışkan yapıştırıcısını üretmeye çalışmasıyla başlıyor.(Spencer) Silver’ın ilk denemelerinde ortaya çıkan madde kağıt gibi hafif maddeleri birbirine yapıştırabiliyor ancak istendiği zaman kağıtların zarar görmeden yapıştıkları yerden ayrılmalarına imkan veriyordu. İlk başta bu yapıştırıcının işe yaramayacağını düşünmüşlerdi. Fakat yıllar sonra meslektaşlarından biri olan Arthur Fry bugün Post-it adını verdiğimiz yapışkan notlar için kullanılabileceğini fark etti. İşte bu da herkesin kullandığı, her yerde görebileceğimiz sarı yapışkan kağıtların (Post-it) hikayesiydi.

Uzun lafın kısası, hikayelerini okuduğumuz bu bilim insanları ve nicelerini tamamen farklı bir şey icat etmeye çalışırlarken yaptıkları ‘Hatalar’ sayesinde farklı şeylerin ortaya çıkmasına neden oldular. Percey Spencer çalıştığı fabrikada bulunan bir cihazla çalışırken kazayla müthiş bir şey keşfetti, Spencer Silver dünyanın en yapışkan yapıştırıcısını icat edeyim derken Post-it'i keşfetmiş oldu. Gördüğünüz gibi işler her zaman planlandığı gibi gitmez ve yeni şeyler denerken neler keşfedeceğinizi hiçbir zaman bilemezsiniz. Ancak düşünce yelpazenizi geniş tutarsanız bir sonraki müthiş icadı ortaya koyma imkanına sahip olabilirsiniz.

Semanur Akdağ
2021-11-24 267